Flota dla Marynarki Wojennej
24 lipca 2025
„Program rozwoju polskich portów morskich do 2030 r.” został przyjęty uchwałą Rady Ministrów 17 września 2019 r. Zakładano, że jego realizacja powinna zapewnić zarówno sprawne funkcjonowanie, jak i dalszy szybki rozwój polskich portów morskich, przyczyniając się do pełnego wykorzystania ich potencjału. Program ten (PRPPM) opracowano w 2018 r. w celu realizacji „Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.)” i z tak określoną perspektywą czasową. Został on uznany jako jeden z tzw. projektów strategicznych zorientowanych na zapewnienie systemowego wspierania rozwoju polskich portów morskich. PRPPM jako dokument o charakterze operacyjno-wdrożeniowym, przygotowany został również, by ułatwić realizację celów „Strategii Rozwoju Transportu do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.)” w zakresie portów morskich. W swym obecnym kształcie jest on także zbieżny ze „Strategią Zrównoważonego Rozwoju Transportu do 2030 r.”. Poza wyżej wskazanymi formalno-prawnymi wymogami opracowania i przyjęcia takiego programu istniała pilna konieczność jego przygotowania, ponieważ wówczas w Polsce od kilku lat nie było żadnego dokumentu rządowego kompleksowo poświęconego problematyce rozwoju portów. Ostatnim dokumentem tego typu była „Strategia rozwoju portów morskich do 2015 r.”, przyjęta przez RM 13 listopada 2007 r. Na tak długi okres braku takiego dokumentu zwrócił uwagę również NIK w opracowanej w 2022 r. informacji o wynikach kontroli realizacji inwestycji infrastrukturalnych w portach morskich o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej.
PRPPM w wersji przyjętej w 2019 r. obejmuje swoim zakresem 4 porty morskie o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej, Gdańsk, Gdynię oraz Szczecin i Świnoujście), jak również 28 portów niemających podstawowego znaczenia dla gospodarki narodowej, a w tym dziewięć portów regionalnych i 19 portów lokalnych oraz 50 przystani. Jako główny cel programu uznano „dążenie do trwałego umocnienia polskich portów morskich jako liderów wśród portów morskich basenu Morza Bałtyckiego”. Założono jednocześnie, że jego realizacja powinna umożliwić polskim portom morskim uzyskanie statusu kluczowych węzłów globalnych łańcuchów dostaw dla Europy Środkowo-Wschodniej i przyczynić się do zwiększenia ich roli w stymulowaniu rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Jest oczywistym, że ten cel towarzyszący celowi głównemu dotyczy wyłącznie czterech największych portów morskich RP.
Zakładając, że realizacja wskazanych w PRPPM inwestycji jest niezwykle ważna dla zapewnienia dalszego dynamicznego rozwoju portów, a także utrzymania i wzmocnienia ich pozycji wśród portów europejskich, a ponadto stanowić powinna silny bodziec, czyli swoisty mnożnik rozwojowy dla związanych z nimi branż i sektorów, jak i w konsekwencji całej gospodarki narodowej, ustalono w planie finansowym tego programu, że na wszystkie ujęte tam inwestycje przeznaczona zostanie ok. 40 mld zł.
W planie finansowym PRPPM 2030 ujęto łącznie 47 projektów inwestycyjnych, w tym 33, których realizację powierzono zarządom portów w Gdyni, Gdańsku oraz Szczecinie i Świnoujściu, a także 14 adresowanych bezpośrednio do organów administracji morskiej. W Porcie Gdynia wskazano łącznie 11 projektów, w tym uwzględniono m.in. budowę Drogi Czerwonej, publicznego terminalu promowego, a także rozpoczęcie „Budowy Portu Zewnętrznego w Porcie Gdynia” i, co ważne z punktu widzenia ochrony środowiska, przygotowanie infrastruktury portowej do zasilania statków z alternatywnych źródeł, czyli bunkrowania paliwem LNG oraz zasilania energią elektryczną z lądu. Zarządowi Portu Gdańsk powierzono realizację 6 dużych projektów inwestycyjnych, w tym takich jak: budowa Portu Centralnego, przebudowa nabrzeży portowych w porcie wewnętrznym oraz modernizacja toru wodnego i rozbudowa nabrzeży w porcie wewnętrznym. Z kolei w perspektywie do 2030 r. Zarząd Portów Szczecin i Świnoujście powinien zrealizować łącznie aż 16 projektów, w tym: budowę terminalu kontenerowego w Świnoujściu, poprawę dostępu kolejowego do obu portów, budowę nabrzeży głębokowodnych w porcie Szczecin i Świnoujście oraz rozbudowę terminalu promowego w Świnoujściu. Ponadto spośród 14 projektów inwestycyjnych przedstawionych do realizacji urzędom morskim 8 dotyczyło Urzędu Morskiego w Gdyni i 6 Urzędu Morskiego w Szczecinie.
Realizacja projektów odbywała się w warunkach licznych, trudnych lub niemożliwych do przewidzenia zakłóceń, takich m.in. jak pandemia w okresie 2020-2021, a następnie również trwająca wojna spowodowaną agresją Rosji wobec Ukrainy w 2022 r. W pewnym stopniu wpłynęło na to również spowolnienie dynamiki wzrostu gospodarczego Polski i innych krajów UE, wzrost inflacji, a także pojawienie się nowych wyzwań wiążących się z transformacją energetyczną (OZE). Zasadniczo jednak, biorąc pod uwagę zakres zadań inwestycyjnych, ich charakter i stopień złożoności procesów towarzyszących zarówno przygotowaniu, jak i przeprowadzeniu fazy wykonawczej, ich realizacja przebiegała sprawnie, tj. generalnie zgodnie z ustalonym harmonogramem i w większości przypadków również z planem finansowym. Dotyczyło to również, poza działalnością inwestycyjną, działalności administracyjnej i zarządczej, realizowanej przez zarządy portów i urzędy morskie. Nadmienić jednak należy, że ocena taka nie odnosi się do wszystkich inwestycji i podejmowanych koniecznych działań przygotowawczych do ich rozpoczęcia w planowanych terminach.
Wnikliwą ocenę realizacji inwestycji infrastrukturalnych w portach morskich o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej przedstawia NIK, opracowując, a następnie udostępniając informacje o wynikach dokonanej w tym zakresie kontroli. Pierwszą informację na ten temat przekazano w październiku 2022 r. Podano w niej wyniki kontroli realizacji większości inwestycji infrastrukturalnych ujętych w PRPPM, wskazując, że m.in. wykonanie planów w sferze inwestycyjnej było niepełne i występowały opóźnienia w ich realizacji. Poprzednio dokonana kontrola NIK w obszarze inwestycji realizowanych w portach morskich o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej została przeprowadzona w 2014 r. i obejmowała lata 2012–2014, czyli końcowy okres perspektywy finansowej 2014–2020. Obecnie, kiedy mija półmetek okresu realizacji PRPPM, niewątpliwie wskazane byłoby przeprowadzenie kolejnej, obejmującej lata 2022-2025. Jej wyniki mogłoby stanowić impuls do podjęcia ewentualnych działań korygujących lub uzupełniających ujętego w PRPPM zestawu projektów inwestycyjnych.
Jeden ze wskaźników realizacji celów i priorytetów programu, zakładający zwiększenie przeładunków w portach morskich, tak aby w 2030 r. przekroczyły one 150 mln t, bliski jest realizacji (145,7 mln t w 2023 r. i 136,7 mln w 2024 r.). Mimo tego wskaźnik realizacji celu głównego wyznaczający udział portów polskich w rynku portowym regionu Morza Bałtyckiego na poziomie 59,28% w 2030 r. jest bardzo daleki od tej wartości. Przyjmując wstępnie, że porty bałtyckie w 2024 r. przeładowały łącznie 904 mln t (+1,5%), a 10 największych z nich 510 mln t, udział polskich portów morskich w ich obrotach wynosił, odpowiednio, 15,1% oraz 26,8%. Należy przy tym odnotować, że największe polskie porty morskie znajdują się w grupie 10 portów bałtyckich o łącznym udziale w tym rynku na poziomie 56%. I tak: Gdańsk zajmuje 2. pozycję (8. wśród portów UE), Szczecin i Świnoujście 7., a Gdynia 9. Godne odnotowania są też efekty finansowe ich rozwoju.
W 2024 r. polskie porty morskie osiągnęły zysk netto w wysokości 551,7 mln zł i był on, mimo spadku przeładunków o prawie 10 mln t, wyższy niż w 2023 r. aż o 26%. Port Gdańsk wypracował zysk netto w wysokości 263,9 mln zł (24%), port w Gdyni 140,2 mln zł (32%), a Szczecin- Świnoujście 147,7 mln zł (23%). Ponadto z roku na rok polskie porty generują także coraz większe wpływy do budżetu państwa z tytułu podatku VAT, cła i akcyzy. W 2022 r. wyniosły one ok. 58 mld zł, choć jeszcze 4 lata temu były na poziomie ok. 40 mld zł. Tym samym odpowiadają obecnie za ok. 10% dochodów budżetu państwa.
Artykuł opracowany we współpracy z czasopismem „Namiary na Morze i Handel”.
